KONCEPCJA PRACY PUBLICZNEGO PRZEDSZKOLA W WILDZE NA LATA 2019/24

 

I. PODSTAWA PRAWNA:

1. Rozporządzenia MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U 2017, poz. 1658).

2. Rozporządzenie MEN z dnia 14 sierpnia 2017r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego (Dz. U. poz. 356).

3. Statut Przedszkola.

Misja Przedszkola

"Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a zapamiętam. Pozwól mi zrobić, a zrozumiem." (Konfucjusz)

Wizja Przedszkola

1. Przedszkole jest placówką przyjazną każdemu dziecku.

2. Realizowane programy, projekty, innowacje mają dobrze przygotować dzieci do podjęcia nauki w szkole, umożliwić im wszechstronny rozwój osobowości oraz osiągnięcie sukcesu.

3. Dążeniem przedszkola jest wyrównywanie szans edukacyjnych wszystkich dzieci z uwzględnieniem potrzeb środowiska.

4. Atmosfera sprzyja akceptacji każdego dziecka, przeciwdziała izolacji społecznej i uczy tolerancji wobec wszelkich odmienności.

5. Rodzice są partnerami uczestniczącymi w życiu przedszkola.

6. W placówce zatrudniona jest wykwalifikowana, kompetentna, zaangażowana i odpowiedzialna kadra pedagogiczna.

7. Przedszkole stwarza warunki do samorealizacji i współdziałania z rówieśnikami, kreatywnego myślenia, działania i przeżywania poprzez uczestniczenie w ciekawych zajęciach, poznawania otaczającej rzeczywistości z zachowaniem uniwersalnych wartości: dobra, prawdy i piękna. Stosowane metody i formy pracy z dzieckiem nastawione są na rozwój jego kreatywności.

8. Wszyscy przestrzegają praw dziecka, dbając o zaspokojenie jego potrzeb i stwarzają warunki, by każde dziecko czuło, że jest bezpieczne, akceptowane i ważne. Cały personel tworzy warunki sprzyjające dobrym stosunkom międzyludzkim i wpływa na skuteczną komunikację.

9. Przedszkole promuje swoje osiągnięcia w środowisku lokalnym, na stronie internetowej oraz w prasie.

 

II. MODEL ABSOLWENTA

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej potrafi dobrze funkcjonować w roli ucznia.

Wykazuje:

1. Motywacje do uczenia się i do wysiłku intelektualnego.

2. Zainteresowanie treściami nauczania, chęć poznawania czegoś nowego.

3. Umiejętność przyswajania nowych pojęć, logicznego myślenia, korzystania z posiadanych wiadomości, uważnego słuchania.

4. Umiejętność koncentracji, pracy przez dłuższy czas, wytrwałości.

5. Umiejętność radzenia sobie z trudnościami (nie zniechęca się, gdy mu się coś nie uda, podejmuje próby radzenia sobie z zadaniem).

6. Umiejętność współpracy w grupie (podporządkowuje się poleceniom, normom, umie współdziałać z innymi).

7. Tolerancje wobec innych, odmiennych postaw, przekonań.

8. Samodzielność.

9. Odporność na stres (sytuacje problemowe, konflikty z kolegami).

10. Radość z własnych osiągnięć, odczuwa satysfakcję, gdy samodzielnie wykona zadanie.

Posiada:

1. Zdolność do obdarzania nauczycielki (i innych dorosłych) uwagą i porozumiewania się w zrozumiały dla innych sposób.

2. Wyobrażenie o obowiązkach wynikających z roli ucznia.

3. Podstawową wiedzę o świecie.

Umie:

1. Cieszyć się z własnych osiągnięć i odczuwać satysfakcję, gdy samodzielnie wykona zadanie.

2. Posługiwać się zdobyczami techniki.

Rozumie, zna, przestrzega:

1. Prawa dziecka i respektuje prawa innych ludzi.

2. Zasady bezpieczeństwa, zasady higieny, dbałość o zdrowie i sprawność fizyczną.

3. Zasady kultury współżycia, postępowania.

4. Kulturę i dziedzictwo własnego regionu, symbole narodowe.

5. Potrzebę szanowania przyrody i środowiska (prezentuje postawę proekologiczną).

Nie obawia się:

1. Występować publicznie – reprezentować grupę, przedszkole.

2. Chwalić się swoimi pomysłami, osiągnięciami artystycznymi, sukcesami.

3. Wykazać inicjatywy w działaniu.

4. Wyrażania swoich uczuć.

 

III. CELE OGÓLNE:

1. Przedszkole realizuje koncepcję pracy ukierunkowaną na rozwój dzieci.

2. Procesy wspomagania rozwoju i edukacji dzieci są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się.

3. Dzieci nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej.

4. Dzieci są aktywne.

5. Respektowane są normy społeczne.

6. Przedszkole wspomaga rozwój dzieci, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji.

7. Nauczyciele współpracują w planowaniu i realizowaniu procesów edukacyjnych.

8. Promowana jest wartość wychowania przedszkolnego

9. Rodzice są partnerami przedszkola.

10. Wykorzystywane są zasoby przedszkola i środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju.

11. Przedszkole w planowaniu pracy uwzględnia wnioski z analizy badań zewnętrznych i wewnętrznych.

12. Zarządzanie przedszkolem służy jego rozwojowi.

 

IV. CELE SZCZEGÓŁOWE:

1. Wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych dzieciom w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;

2. Budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe;

3. Kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek;

4. Rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi;

5. Stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych;

6. Troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych;

7. Budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych;

8. Wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, taniec, śpiew, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne;

9. Kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;

10. Zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej.

 

V. ZADANIA DO REALIZACJI W LATACH 2014/19:

Lp.

Zadania

Sposób realizacji

Termin

Odpowiedzialni

I.

Podnoszenie jakości pracy dydaktycznej

1. Doskonalenie bazy nauczyciela

a. gromadzenie pomocy naukowych, ciekawych scenariuszy zajęć, opracowań, czasopism,

b. wspólne gromadzenie literatury fachowej dotyczącej określonych zagadnień i jej rotacyjnego i indywidualnego czytania,

c. wykonywanie prostych pomocy dydaktycznych dla dzieci wg pomysłu nauczyciela.

Cały rok

Dyrektor, Nauczyciele

2. Opracowywanie planów miesięcznych dla poszczególnych grup zgodnie z podstawą programową i wybranym programem nauczania.

Cały rok

Nauczyciele

3. Prowadzenie zajęć dydaktycznych zgodnie z podstawą programową i miesięcznymi planami pracy.

a. różnicowanie form i metod pracy,

b. wyszukiwanie ciekawych i nowych form i metod pracy z dzieckiem,

c. wykorzystanie pomocy naukowych gotowych i przygotowywanych przez nauczyciela.

Systematycznie

Nauczyciele

4. Analiza przyjętych programów nauczania.

Czerwiec

Dyrektor, Nauczyciele

5. Analiza programów nauczania dostępnych na rynku wydawniczym.

Sierpień

Dyrektor, Nauczyciele

6. Doskonalenie warsztatu pracy poprzez udział w doskonaleniu zawodowym proponowanym przez instytucje oraz oferty szkoleń on-line.

Sierpień

Dyrektor, Nauczyciele

7. Wzajemna wymiana doświadczeń – dzielenie się wiedzą, wymiana pomocy dydaktycznych, literatury, scenariuszy zajęć – pomoc koleżeńska.

W ciągu roku

Dyrektor, Nauczyciele

8. Udział nauczycieli w radach szkoleniowych oraz WDN.

Według harmonogramu na dany rok

 

Dyrektor, Nauczyciele

9. Prowadzenie zajęć otwartych dla koleżanek.

10. Dzielenie się swoją wiedzą, pomysłami poprzez umieszczanie na stronie internetowej przedszkola oraz na portalach oświatowych artykułów, scenariuszy zajęć, prezentacji przygotowanych przez nauczycieli.

W ciągu roku Dyrektor, Nauczyciele

11. Opracowanie i realizacja innowacji pedagogicznych, których harmonogram działań jest dostosowany do potrzeb placówki.

Według harmonogramu  Dyrektor, Nauczyciele

II.

 

Wspieranie dzieci w rozwoju

1. Aranżacja sal zgodnie z aktualną porą roku i tematyką prowadzonych zajęć.

W ciągu całego roku

 

Nauczyciele

2.  Aranżacja przestrzeni poprzez organizowanie stałych i czasowych kącików zainteresowań.

3. Stwarzanie okazji do samorzutnych zabaw indywidualnych i zespołowych.

4. Rozwijanie różnorodnych form ruchu na świeżym powietrzu.

5. Tworzenie warunków do podejmowania działalności artystycznej.

6. Wykorzystanie przez nauczycieli w pracy z dzieckiem:

a. "Odimiennej metody nauki czytania" I. Majchrzak,

b. "Dziecięcej matematyki" E. Gruszczyk – Kolczyńskiej,

c. "Edukacji przez ruch" D. Dziamskiej,

d. "Aktywne słuchanie muzyki" wg Batii Strauss,

e. "Metoda Ruchu Rozwijającego" Weroniki Sherborn.

7. Kształtowanie postaw proekologicznych. Obcowanie z przyrodą poprzez zabawy, wycieczki, spacery, obserwowanie zjawisk występujących w danej porze roku w środowisku przyrodniczym.

8. Bajko-terapia w przedszkolu – głośne czytanie, nawyki czytelnicze, odzwierciedlenie treści w twórczości plastycznej dzieci.

9. Udział w przedstawieniach teatralnych na terenie przedszkola.

10. Tworzenie galerii prac plastycznych przedszkolaków.

11. Stwarzanie sytuacji edukacyjnych służących wspieraniu i zachęcaniu dzieci do podejmowania działań (eksperymentowanie, badanie, odkrywanie) na miarę ich aktualnych możliwości, w celu poznania świata nauki i techniki.

12. Udział dzieci w konkursach i przeglądach ogólnopolskich, gminnych oraz organizowanych na terenie przedszkola.

Dzieci starsze przynajmniej 1 raz w semestrze, młodsze 1 raz w roku

Wychowawcy, nauczyciele

13. Wspomaganie dzieci w adaptacji poprzez realizację programu adaptacyjnego "Polubić przedszkole".

Grupa 3-latków

 

14. Rozwijanie umiejętności językowych dzieci- poprzez zabawy z językiem angielskim.

W ciągu całego roku

 

15. Tworzenie warunków do rozwoju, aktywności, w tym kreatywności.

 

16. Dbałość o zapewnienie dzieciom poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego, zdrowia psychicznego oraz sprawnego funkcjonowania w sferze kontaktów społecznych.

 

17. Organizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

 

III. 

Współpraca z rodzicami

1. Zapoznanie rodziców z organizacją i działalnością przedszkola oraz dokumentami prawnymi m. in. Statutem przedszkola, Zasadami przyprowadzania i odbierania dzieci z przedszkola, Procedurą postępowania w razie nieodebrania dziecka z przedszkola, Podstawą programową wychowania przedszkolnego, Programem wychowawczo-dydaktycznym, Koncepcją Pracy Przedszkola.

Wrzesień/Październik 

 Dyrektor, Wychowawcy

2. Wybór przedstawicieli do Rad Oddziałowych.

Wrzesień

Wychowawcy

3. Współpraca Rady Rodziców z organami przedszkola. Współpraca dotyczy:

a. wspierania działalności przedszkola ze zgromadzonych funduszy z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł,

b. oceny pracy nauczyciela,

c. zagadnień wychowawczych i dydaktycznych,

d. współorganizowania imprez i uroczystości.

Na bieżąco, zgodnie z wymogami i kompetencjami

Dyrektor, Rada Rodziców

4. Rada Rodziców współpracuje z pozostałymi organami przedszkola oraz wydatkuje fundusze zgodnie z regulaminem swojej działalności.

Cały rok

Dyrektor, Rada Rodziców

5. Spotkania z rodzicami

a. zebrania ogólne,

b. spotkania indywidualne (cyklicznie prowadzona wymiana informacji pomiędzy rodzicami i wychowawcami nt. funkcjonowania dziecka w przedszkolu i w domu, informowanie o osiągnięciach dziecka przekazywanie rodzicom rzetelnej informacji na temat postępów dziecka, jego zachowaniu i przyczynach ewentualnych niepowodzeń),

c. aktualizacja gazetki informacyjnej,

d. organizacja zajęć otwartych.

Wg harmonogramu

Dyrektor, Wychowawcy, Nauczyciele

6. Okazywanie rodzicom pomocy w działaniach wychowawczych wobec dzieci i otrzymywanie od nich pomocy w działaniach podejmowanych przez nauczycieli. Założenie zeszytów obserwacji.

Cały rok

Dyrektor, Wychowawcy, Nauczyciele

7. Dostarczanie wiedzy pedagogicznej i psychologicznej rodzicom w celu poprawienia jakości wychowania ich dzieci – artykuły z wybranych zagadnień(biblioteka dla rodziców).

Cały rok

Wychowawcy

8. Wzmacnianie prawidłowych relacji dziecka z rodziną poprzez udział dziadków i rodziców w uroczystościach przedszkolnych. Tworzenie pozytywnej atmosfery w kontaktach z rodziną dziecka.

Według harmonogramu

Dyrektor, Wychowawcy

9. Włączenie rodziców do aktywnego działania na rzecz przedszkola – współpraca z Radą Rodziców.

Cały rok

Dyrektor, Wychowawcy, Nauczyciele

10. Przyprowadzanie chorych dzieci do przedszkola

a. odpowiedzialność rodziców wobec siebie (jestem świadomy, że moje dziecko jest chore i nie może zarażać innych).

 Na zebraniach ogólnych

 Dyrektor, Wychowawcy

IV.

Angażowanie rodziców w życie przedszkola.

1. Poszerzanie grona rodziców pomagających w pozyskiwaniu dodatkowych środków finansowych, rzeczowych lub organizacyjnych na rzecz placówki od instytucji , zakładów pracy i osób fizycznych.

Cały rok

Dyrektor, Wychowawcy, Nauczyciele 

2. Uwzględnianie i realizacja wniosków zgłoszonych przez rodziców.

Wrzesień, cały rok

Dyrektor

3. Przygotowanie strojów na uroczystości przedszkolne i pomoc przy organizowaniu uroczystości.

Według potrzeb

Wychowawcy

4. Pieczenie ciast na różne uroczystości przedszkolne.

Według potrzeb

Wychowawcy

5. Przygotowanie paczek na Mikołajki.

Grudzień

Wychowawcy

6. Wspieranie działalności grupy teatralnej rodziców.

Maj

Wychowawcy, Nauczyciele

V.

Prowadzenie obserwacji pedagogicznej mającej na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji.

1. Obserwacje dzieci w czasie samorzutnych zabaw i podczas zabaw organizowanych z całą grupą.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

2. Diagnoza umiejętności wszystkich dzieci, rozpoznawanie potrzeb edukacyjnych i wychowawczych poprzez dogłębną obserwację pedagogiczną.

Październik, kwiecień

Wychowawcy

3. Wprowadzenie działań mających na celu wyrównywanie deficytów deficytów rozwojowych poprzez organizację zajęć terapeutycznych, badań logopedycznych.

Wg zaistniałych potrzeb

Wychowawcy

4. Przekazanie rodzicom wniosków z przeprowadzonych obserwacji/diagnozy i wskazanie kierunków dalszej pracy z dzieckiem.

Po przeprowadzonych obserwacjach

Wychowawcy

5. Organizowanie zajęć i zabaw dzieciom o specjalnych potrzebach edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych, korzystanie z pomocy specjalistów: logopedy, psychologa, specjalisty od IS.

Wg zaistniałych potrzeb

Wychowawcy

6. Wymiana informacji o dziecku, jego możliwościach rozwojowych, postępach, wspólne wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju zgodnie z jego wrodzonym potencjałem.

Na bieżąco

Wychowawcy, Nauczyciele

7. Organizacja pracy z dzieckiem zdolnym - wspieranie uzdolnień.

Na bieżąco

Wychowawcy

VI.

Promowanie przedszkola w środowisku.

1. Udział w konkursach przedszkolnych i poza przedszkolnych.

Wg harmonogramu

Wychowawcy, Nauczyciele

2. Zamieszczanie bieżących informacji dotyczących wydarzeń z życia przedszkola na stronie internetowej placówki.

Na bieżąco

Dyrektor, Nauczyciele

3. Zamieszczanie zdjęć z imprez przedszkolnych na zamkniętej grupie facebooka.

Na bieżąco

Nauczyciele

4. Cykliczne publikacje w ogólnopolskim czasopiśmie "Bliżej przedszkola", opisujące ciekawą działalność przedszkola.

Wg zaistniałych potrzeb

Nauczyciele

5. Upowszechnianie osiągnięć, udział w konkursach zewnętrznych, przeglądach, zawodach i innych imprezach, doniesienie do lokalnej prasy.

Cały rok

Nauczyciele

6. Eksponowanie w holu placówki: certyfikatów, podziękowań świadczących o osiągnięciach placówki i dzieci.

Cały rok

Nauczyciele

7. Współpraca z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną, Urzędem Gminy, Państwową Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną, Policją, Ochotniczą Strażą Pożarną, GOPS-em, GOK-em. Parafią, ZSOZ w Wildze, Nadleśnictwem

Cały rok

Dyrektor, Wychowawcy, Nauczyciele

8. Współpraca z instytucjami organizującymi akcje charytatywne: zbieranie nakrętek, zbieranie baterii i płyt.

Cały rok

Dyrektor, Wychowawcy, Nauczyciele

VII.

Kształcenie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych. Wdrażanie dzieci do utrzymania ładu i porządku.

1. Racjonalny, higieniczny tygodniowy plan zajęć w przedszkolu.

Cały rok

Dyrektor, Wychowawcy, Nauczyciele

2. Przestrzeganie zasad BHP na zajęciach.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

3. Wdrażanie do samoobsługi, sprzątanie po zakończonej pracy, poprawne korzystanie z toalety oraz mycie rąk i buzi.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

4. Wyrabianie nawyku dbanie o higienę jamy ustnej. Mycie zębów po posiłku.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

5. Utrwalanie nawyków właściwego i kulturalnego zachowania się w czasie spożywania posiłków.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

6. Celebrowanie posiłków. "Talerze smaków" - samodzielne komponowanie kanapek.

Cały rok, raz w tyg.

Wychowawcy, Nauczyciele

7. Podejmowanie prac porządkowych w łazience - ścieranie mokrej  podłogi, w sali - porządkowanie swojego miejsca pracy po skończonej pracy plastycznej.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

8. Pobyt na świeżym powietrzu - hartowanie. Umiejętność dokonywania wyboru odpowiedniego ubrania stosownego do pogody i pory roku.

Zgodnie z planami pracy

Wychowawcy, Nauczyciele

9. Rozszerzenie wiedzy zdrowotnej poprzez pogadanki na temat: higieny codziennej, "choroby brudnych rąk", potrzeby wizyt kontrolnych u lekarza pediatry oraz stałego kontrolowania i leczenia zębów, unikanie hałasu, konieczność zdrowego odżywiania się.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

10. Utrzymywanie prawidłowej postawy podczas siedzenia przy stole oraz zabaw na dywanie.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

11. Uświadomienie dzieciom, że o swoim złym samopoczuciu zawsze należy poinformować nauczyciela.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

12. Odpoczynek – planowanie krótkiego odpoczynku jako czasu relaksu np. słuchanie bajek, nastrojowej muzyki.

Cały rok

Wychowawcy, Nauczyciele

 VIII.

Zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa i promowanie zdrowia dla ich prawidłowego rozwoju.

1. Ustalenie zasad warunkujących bezpieczeństwo podczas pobytu w przedszkolu oraz na wycieczkach, spacerach, wyjściach.

Zgodnie z planami pracy 

Wychowawcy, Nauczyciele

2. Zapoznanie rodziców Regulaminami i zasadami obowiązującym w naszym przedszkolu a dzieci z Kodeksem Przedszkolaka.

Zgodnie z planami pracy

Wychowawcy, Nauczyciele

3. Dbałość o zapewnienie warunków higieniczno-zdrowotnych oraz potęgowanie zdrowia we wszystkich jego strefach.

Zgodnie z planami pracy

Wychowawcy, Nauczyciele

4. Realizacja programu profilaktyczno-pedagogicznego.

Zgodnie z planami pracy

Wychowawcy, Nauczyciele

5. Kształtowanie u dzieci właściwego reagowania w sytuacjach zagrożenia poprzez organizację:

a. spotkań edukacyjnych we współpracy z policją, strażą, ratownikiem medycznym,

b. cyklicznych zajęć służących dobremu poznaniu drogi ewakuacyjnej w budynku przedszkola oraz rozpoznawaniu sygnału alarmowego.

Zgodnie z planami pracy

Wychowawcy, Nauczyciel

 

VI. TEMATY PRZEWODNIE NA LATA 2019/24:

2019/20

"Bezpieczny przedszkolak" – Kształtowanie umiejętności bezpiecznego zachowania się dzieci w przedszkolu i poza nim.

2020/21

"Mały podróżnik" – Rozbudzanie zainteresowań otaczającym wszechświatem a także umożliwienie poznania świata  i rozróżnianie kontynentów.

2021/22

"Nasze emocje i uczucia" – Kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji i uczuć. Budzenie wrażliwości emocjonalnej, kształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie oraz umiejętności wyrażania własnych emocji w zabawie, pracach plastycznych i innych formach aktywności.

2022/23

"Kreatywny przedszkolak" – Wspieranie działań twórczych dzieci w różnych dziedzinach ich aktywności, stymulowanie, rozwijanie potencjalnych zdolności twórczych.

2023/24

"Przedszkolak w świecie przyrody i ekologii" – Kształtowanie opiekuńczej postawy dziecka wobec roślin i zwierząt oraz pokazanie dziecku walorów estetycznych, harmonii panującej w przyrodzie i znaczenia przyrody w życiu człowieka.